Czołg a działo samobieżne – czym się różnią?

Napęd gąsienicowy, obrotowa wieżyczka, długa lufa – w opinii osób niezainteresowanych wojskowością posiadanie tych trzech cech często kwalifikuje każdy wóz bojowy jako “czołg”. W rzeczywistości jednak, pomimo pozornego podobieństwa zewnętrznego, pomiędzy klasycznym czołgiem a często mylonym z nim działem samobieżnym występują znaczące różnice, zarówno konstrukcyjne, jak i te dotyczące zastosowania na współczesnym polu walki. Czołga działo samobieżne (armatohaubica, haubica) – czym się różnią?

Czołg

Czołg jest wozem bojowym osadzonym na gąsienicach i uzbrojonym w armatę czołgową zamontowaną na obrotowej wieżyczce, a także jeden lub kilka karabinów maszynowych. Ciężki pancerz i wysoka mobilność zapewniają czołgowi przetrwanie na polu bitwy, na którym pojazd ten walczy z siłami przeciwnika na krótkich i średnich dystansach, prowadząc przy tym ogień na wprost.

Pierwsze projekty maszyny przypominającej dzisiejszy czołg powstały już w XVI wieku za sprawą Leonarda da Vinci, ale na ich zastosowanie bitewne należało poczekać do okresu I wojny światowej. Od tego czasu śmiało można powiedzieć, że czołgi uczestniczyły niemal w każdym większym konflikcie na Ziemi.

Spotkać się można z opiniami, że czołgi są dziś przeżytkiem. Świadczyć o tym ma m.in. rozwój zaawansowanych systemów przeciwpancernych i lotnictwa. Wciąż jednak – i wojna na Ukrainie bardzo dobrze to pokazuje – czołgi są niezastąpione w prowadzeniu natarcia i walce z opancerzonymi siłami przeciwnika.

Czytaj więcej: T-14 Armata – czołg widmo

Rodzaje czołgów

Doświadczenia kolejnych wojen pozwoliły opracowywać kolejne rodzaje czołgów, przy czym właściwie wszystkie obecnie zostały zastąpione przez uniwersalny tzw. czołg podstawowy.

Okres międzywojenny:

• Czołg pościgowy – szybki, lekki, przeznaczony do niespodziewanego ataku i działania na tyłach przeciwnika
• Czołg piechoty – wolny, ciężki, przeznaczony do wsparcia atakującej piechoty

Druga wojna światowa

• Czołg lekki – o masie ok. 5-20 t, zazwyczaj zwinne i szybkie, ale słano opancerzone i uzbrojone
• Czołg średni – o masie ok. 20-45 t, wciąż dynamiczny, ale już relatywnie silnie opancerzony i uzbrojony
• Czołg ciężki – o masie powyżej 45 t, najcięższy, najwolniejszy, ale za to najsilniej opancerzony i uzbrojony

Okres powojenny:

• Czołg podstawowy – uniwersalny, łaczący w sobie zwinność i szybkość z silnym opancerzeniem i uzbrojeniem, obecnie najbardziej rozpowszechniony rodzaj czołgu, jedyny na wyposażeniu wielu armii
• Czołg wyspecjalizowany – przeznaczony do konkretnego rodzaju zadań, w tym m.in. czołgi pływające znajdujące się na wyposażeniu armii rosyjskiej

Działo samobieżne

Działo samobieżne to działo (armata, haubica, haubicoarmata, moździerz) osadzone na podwoziu wyposażonym w napęd, tj. niewymagające ciągnięcia przez inny pojazd, w odróżnieniu od tzw. działa ciągnionego. Zazwyczaj, podobnie jak czołg, działo samobieżne wykorzystuje gąsienicowy układ jezdny, zdarzają się jednak konstrukcje kołowe. W czasach drugiej wojny światowej powstały również działa samobieżne półgąsienicowe, gdzie na przedniej osi stosowano koła, a na tylnej – gąsienice. Ten typ układu jezdnego nie jest jednak dziś stosowany.

W przeciwieństwie do czołgu, działa samobieżne zazwyczaj nie prowadzą walki bezpośredniej, a ostrzeliwują cele z dużej odległości, prowadząc przy tym ogień stromotorowy. Pociski wystrzeliwane są w górę pod stromym kątem, a następnie opadają na przeciwnika. Nie wyklucza to jednak prowadzenia również ognia płaskotorowego – bezpośrednio w cel. Nowoczesne armatohaubice (znane również jako haubicoarmaty) są przystosowane do obu rodzajów walki.

Działa samobieżne znajdują się zazwyczaj na tyłach atakującej armii, skąd wspierają one sojusznicze siły, “pokrywając ogniem” obszary, na których znajdują się (lub mogą się znajdować) wrogie jednostki. Z tego powodu działa samobieżne są wyposażone w lekki pancerz i mocno ograniczone środki obronne, zazwyczaj jedynie w postaci karabinu maszynowego w wieżyczce.

Niektóre działa samobieżne, takie jak m.in. francuska armatohaubica CAESAR, nazywane są odkrytymi – ich działo nie jest przysłonięte żadnym pancerzem. Inne, takie jak rosyjska Msta-S lub polski AHS Krab, posiadają działo w pełni zasłonięte pancerzem.

Armatohaubica samobieżna

Armatohaubica (lub haubicoarmata) samobieżna do podtyp działa samobieżnego łączącego w sobie cechy haubicy z armatą. Zachowano długą lufę i możliwość strzelania prostotorowego znane z tej ostatniej, łącząc je z możliwością uniesienia działa pod dużym kątem w celu strzelania stromotorowego, niczym w haubicy. Powstała w ten sposób uniwersalna armatohaubica sprawdzająca się w zróżnicowanych warunkach bojowych.

Dzisiejsze armatohaubice samobieżne są zwinnymi, szybkimi i zdolnymi do pokonywania przeszkód terenowych wozami bojowymi o wielkiej sile ognia, wysokiej celności i skuteczności.

Moździerz samobieżny

Osobnym, choć mniej popularnym od armatohaubicy podtypem działa samobieżnego jest moździerz samobieżny. Pojazd osadzony jest zazwyczaj na gąsienicach i wyposażony w moździerz przystosowany wyłącznie do strzelania stromotorowego pod wysokim kątem. Kaliber stosowanych pocisków jest zazwyczaj większy od tych użytkowanych w haubicoarmatach, ale kosztem mniejszego zasięgu.

Niszczyciel czołgów

Niszczyciele czołgów zaliczane są, zależnie od kraju i konkretnego okresu, do dział samobieżnych, dział pancernych, czołgów lub wręcz traktowane jako osobny typ pojazdu bojowego.

W czasach drugiej wojny światowej niszczyciele czołgów tworzono poprzez osadzenie nieruchomej (pozbawionej możliwości obracania się) wieży na podwoziu czołgowym. Pozwalało to na montaż działa o większym kalibrze, zdolnego do wystrzeliwania pocisków przebijających pancerz ówczesnych czołgów.

Dzisiejsze wozy tego typu są zazwyczaj wyposażone w wyrzutnie kierowanych pocisków przeciwpancernych (rakiety).

Czołg a działo samobieżne (armatohaubica) – porównanie

Wybrane cechy odróżniające czołg od działa samobieżnego, a konkretniej armatohaubicy, przedstawione są w poniższej tabeli.