Kapitał zakładowy spółki akcyjnej dzieli się na akcje. Mogą one, zależnie od postanowień statutu, występować w kilku rodzajach różniących się sposobem przenoszenia własności, przysługujących uprawnień i formą pokrycia. Sprawdźmy, czym są akcje i jakie są rodzaje akcji w spółce akcyjnej.
Czym są akcje?
Akcje są rodzajem papierów wartościowych stwierdzających ogół praw i obowiązków wynikających z uczestnictwa ich posiadacza (zwanego akcjonariuszem) w spółce akcyjnej. Akcjonariusz otrzymuje akcje w zamian za wnoszone przez niego do spółki wkłady. Mogą one być zarówno pieniężne, jak i niepieniężne. Wkłady pieniężne to określone kwoty gotówki, a wkłady niepieniężne (nazywane również aportami) to wszelkie rzeczy ruchome, nieruchomości, prawa użytkowania wieczystego, ograniczone prawa rzeczowe, udziały w innych spółkach, wierzytelności, a także inne prawa majątkowe. Wkładami niepieniężnymi do spółki akcyjnej nie mogą być natomiast prawa niezbywalne oraz świadczenie pracy lub usług.
Nowy w polskim prawie handlowym typ spółki kapitałowej, prosta spółka akcyjna, umożliwia wnoszenie pracy i usług jako wkładu, w przeciwieństwie do spółki akcyjnej i spółki z o.o.
Każda z akcji musi mieć równą wartość nominalną, nie niższą niż 1 grosz. Suma wartości nominalnej wszystkich akcji wyznacza wysokość kapitału zakładowego spółki. Akcjonariusze mogą obejmować akcje po cenie nominalnej (tj. 1 grosz wkładu za jedną akcję o wartości nominalnej 1 grosza) lub powyżej niej, np. 1 zł wkładu za jedną akcję o wartości nominalnej 1 grosza. Różnica pomiędzy ceną nominalną akcji a ceną jej objęcia przez akcjonariusza nazywa się agio i zaliczana jest do kapitału zapasowego.
Posiadanie akcji spółki akcyjnej daje ich właścicielowi uprawnienia, które podzielić można na te o charakterze majątkowym i te o charakterze korporacyjnym. Do uprawnień majątkowych należy przede wszystkim prawo do dywidendy, czyli otrzymywania zysku spółki przeznaczonego do podziału między akcjonariuszy, a także prawo do poboru nowych akcji emitowanych przez spółkę oraz udziału w jej masie likwidacyjnej. Uprawnienia o charakterze korporacyjnym umożliwiają posiadaczowi akcji m.in. uczestniczyć w walnych zgromadzeniach i brać udział w głosowaniach (za wyłączeniem posiadaczy akcji niemych, o których piszemy niżej), wpływając w ten sposób na funkcjonowanie spółki.
Rodzaje akcji w spółce akcyjnej – imienne i na okaziciela
Akcje spółki akcyjnej mogą różnić się sposobem przenoszenia własności, dzieląc się na akcje imienne oraz akcje na okaziciela. Statut powinien określać czy spółka może emitować wyłącznie akcje imienne, wyłącznie akcje na okaziciela, czy też oba rodzaje tych akcji.
Akcje imienne zawierają w rejestrze akcjonariuszy (a dawniej, przed dematerializacją, na dokumencie) oznaczone imię i nazwisko lub firmę ich posiadacza. Tego typu akcje często należą do założycieli spółki, a statut może nadawać ich właścicielom dodatkowe uprawnienia lub ograniczać ich zbywalność. Akcje imienne nie mogą być przedmiotem obrotu giełdowego.
Akcje na okaziciela były przed dematerializacją anonimowe – na ich dokumencie nie oznaczano posiadacza. Uprawniony do wykonywania praw wynikających z tych akcji był ich aktualny posiadacz. Do zmiany właściciela akcji na inny podmiot wystarczyło przeniesienie posiadania dokumentu akcji, np. poprzez wręczenie dokumentu.
Obowiązkowa dematerializacja wprowadziła pewne zamieszanie w zakresie akcji imiennych i na okaziciela. W rejestrze akcjonariuszy obecny posiadacz danych akcji zawsze jest oznaczony z imienia i nazwiska lub firmy, co nie miało miejsca w przypadku wcześniejszych, fizycznych akcji na okaziciela. Podział został jednak zachowany, czego uzasadnieniem może być chęć nieingerowania w postanowienia statutów istniejących spółek. Zmianie nie uległy również postanowienia art. 351 k.s.h., zgodnie z którym jedynie jedynie akcje imienne mogą być objęte ograniczeniami zbywalności lub być akcjami uprzywilejowanymi (za wyjątkiem akcji niemych na okaziciela).
Obecnie, po dematerializacji, wszystkie akcje są na swój sposób imienne, gdyż ich posiadacz jest oznaczony w rejestrze akcjonariuszy, a tradycyjny podział na akcje imienne i na okaziciela oznacza dziś jedynie możliwość wprowadzenia dodatkowych uprawnień lub ograniczenia zbywalności dla tych pierwszych.
Rodzaje akcji w spółce akcyjnej – zwykłe i uprzywilejowane
Każdy posiadacz akcji zwykłych ma takie same prawa z nich wynikające. Tego typu akcje dają swoim właścicielom prawo do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy i jednego głosu na każdą akcję, prawo do jednokrotności dywidendy przypadającej na jedną akcję, prawo poboru oraz prawo do podziału majątku spółki w razie jej likwidacji. Akcje zwykłe mogą być przedmiotem obrotu giełdowego.
Akcje uprzywilejowane dają swoim właścicielom pewne dodatkowe uprawnienia względem akcji zwykłych. Mogą do nich należeć m.in. prawo do dwóch głosów z jednej akcji, prawo do otrzymywania do 150% dywidendy przypadającej na jedną akcję zwykłą, prawo pierwszeństwa przy podziale majątku likwidowanej spółki. Statut spółki może przewidywać jeszcze inne przywileje, w tym np. prawo do powoływania i odwoływania członków określonych organów, prawo do odzyskania aportu, prawo pierwszeństwa przejęcia akcji w przypadku przymusowego wykupu.
Szczególnym podtypem akcji uprzywilejowanych są akcje nieme. Nie można z nich wykonywać prawa głosu na walnym zgromadzeniu, ale takie akcje mogą w zamian nadawać ich właścicielowi prawo do otrzymywania więcej niż 150% kwoty dywidendy przypadającej na akcję zwykłą i korzystania z pierwszeństwa zaspokojenia.
Akcje uprzywilejowane są zawsze akcjami imiennymi, za wyjątkiem akcji niemych, które mogą być akcjami na okaziciela.
Rodzaje akcji w spółce akcyjnej – gotówkowe i aportowe
Akcje w spółce akcyjnej mogą dzielić się na akcje gotówkowe i akcje aportowe.
Akcje gotówkowe pokryte zostają wkładem pieniężnym. Mogą one zostać wydane po częściowej zapłacie (co najmniej 25%). Do momentu pełnej wpłaty są akcjami imiennymi.
Odpowiednio akcje aportowe pokryte zostają wkładem niepieniężnym. Akcje tego typu powinny być pokryte w całości nie później niż przed upływem roku po zarejestrowaniu spółki. Jeśli cena po której obejmowane są akcje jest wyższa od wartości nominalnej, cała nadwyżka powinna być opłacona przed zarejestrowaniem spółki. Do chwili zatwierdzenia przez walne zgromadzenie sprawozdania finansowego za drugi rok obrotowy są one akcjami imiennymi bez możliwości ich zbycia.