Urząd Skarbowy uzyskał nowe kompetencje względem podatników. Poczynając od 1 lipca 2022 roku dysponuje nowymi narzędziami do kontroli rachunków bankowych Polaków i z większą swobodą może prześwietlać nasze konta.
Polski Ład, czyli więcej swobody dla Urzędu Skarbowego
Choć zapewne niewielu z nas zapoznaje się regularnie z pojawiającymi się w ostatnich latach (zbyt) częstymi nowelizacjami, warto poświęcić chwilę i przyjrzeć się nowemu brzmieniu art. 48 ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej. Przepis w zmienionej wersji rozszerzył uprawnienia organów państwa dotyczących uzyskiwania ich prywatnych danych z prowadzonych rachunków bankowych. Regulacja słusznie zaniepokoiła podatników i wzbudziła zrozumiałe kontrowersje w środowisku prawniczym.
Sporny zapis uchwalony został za sprawą tzw. Polskiego Ładu, czyli – jak czytamy na stronie rządowej – programu odbudowy polskiej gospodarki po pandemii COVID-19. Według opinii rządu, plan ma za zadanie zmniejszyć nierówności społeczne i stworzyć lepsze warunki do życia dla wszystkich obywateli. W praktyce zasiał wiele wątpliwości prawnych i spotkał się ze sprzeciwem Polaków wobec jego niejasnych postanowień, jak również wprowadził chaos w prawie podatkowym.
Nowe regulacje a rachunek osoby fizycznej
Do najważniejszych zmian w ustawie należy zapis przyznający Urzędowi Skarbowemu możliwość prześwietlenia konta bankowego osoby fizycznej. Znacząco poszerza to kompetencje Krajowej Administracji Skarbowej w zakresie podmiotowym. W obowiązującej do lipca wersji organy podatkowe miały dostęp do informacji znajdujących się wyłącznie na rachunkach osób podejrzanych oraz osób prawnych (np. spółek z o.o. i spółek akcyjnych) i jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej.
W praktyce oznacza to możliwość prześwietlenia kont podatników, którzy nie zdają sobie sprawy z podejmowanych w ich kierunku działań. Zmienia to znacząco sytuację polskich obywateli. Dotychczas do uzyskania informacji o rachunkach bankowych potrzebne było postawienie odpowiednich zarzutów i uzyskanie przez jednostkę statusu podejrzanego. Po nowelizacji pojawiła się nieznana dotąd możliwość postawienia zarzutów na podstawie wcześniejszej kontroli konta bankowego przez Urząd Skarbowy.
Nowelizacja może stwarzać ryzyko, iż dane te będą wykorzystywane do czynności analitycznych urzędów. Dotyczy to potwierdzania różnych domniemanych nieprawidłowości jeszcze przed wszczęciem kontroli podatkowej czy kontroli celno-skarbowej.
– wskazuje Magdalena Pieślak w rozmowie z Business Insider
Kontrole w czasie postępowania przygotowawczego
Organy podatkowe na mocy nowych przepisów mogą skontrolować konto podatnika już w momencie wszczęcia postępowania przygotowawczego. Takie postępowanie to pierwszy etap w procesie karnym. Prowadzi je prokurator lub policja (rzadziej łącznie). Celem tej procedury jest ustalenie, czy zostało popełnione przestępstwo oraz zebranie i zabezpieczenie dowodów. Jedną z zasad tego rodzaju postępowania jest zachowanie jego tajności. Na gruncie nowych regulacji oznacza to nic innego, jak brak wiedzy podatnika o kontroli jego rachunku bankowego.
Zmiany dotkną również pełnomocników rachunku
Nowe prawo wpłynęło nie tylko na sytuację właścicieli kont. Zmiany dotyczą również ich pełnomocników. Najnowsza wersja ustawy zakłada, że przy żądaniu Urzędu Skarbowego banki mają obowiązek przekazania danych dotyczących pełnomocników wskazanego rachunku. Dotyczy to wszystkich informacji, których odpowiednie organy mogą żądać w sprawie właścicieli kont bankowych. Są to przede wszystkim informacje o posiadanych kontach, włączając w to ich stan i daty poszczególnych wpływów.
Nowy zestaw podmiotów wnioskujących
W obowiązujących od lipca przepisach zmienił się nie tylko katalog podmiotów, wobec których możliwa jest odpowiednia kontrola. Nowelizacja poszerzyła także zespół organów, które mogą domagać się udzielenia informacji dotyczących obrotu na kontach bankowych obywateli. Obok Szefa Krajowej Administracji Skarbowej oraz naczelnika urzędu celno-skarbowego nowelizacja wyposażyła w odpowiednie kompetencje naczelnika urzędu skarbowego.
Jak czytamy na stronie Interia Biznes, Ministerstwo Finansów zmianę uzasadnia możliwością prowadzenia przez niego równolegle dwóch postępowań. Mowa tu o postępowaniu kontrolnym lub podatkowym i przygotowawczym w sprawie karnej. Resort uznał to za wystarczającą przesłankę, by jeszcze bardziej wzmocnić kompetencje naczelników urzędów skarbowych.
Urząd Skarbowy skontroluje tylko “w uzasadnionych przypadkach”
Nowe regulacje spotkały się jednak z pewnymi ograniczeniami. Każdy wniosek o udzielenie dostępu do danych pochodzących z kont bankowych musi być złożony na piśmie. Według przedstawicieli Resortu Finansów i Krajowej Administracji Skarbowej podatnicy nie mają powodu, aby obawiać się wprowadzonych zmian. Zgodnie podnoszą argument, że dane chroni tajemnica skarbowa. Ministerstwo Finansów dodaje, że z nowych regulacji nie można korzystać bez uzasadnienia. Do przeprowadzenia kontroli przez Urząd Skarbowy muszą pojawić się okoliczności, które są jednoznacznie związane z czynami, przez które prowadzone jest postępowanie przygotowawcze.
Chociaż w briefingach przedstawiciele rządu zapewniają, że znowelizowane przepisy nie wprowadzają pola do nadużyć, trudno dziwić się wątpliwościom Polaków. W cieniu rzuconym przez bardzo głośną aferę Pegasusa, zmiany wpływające na prawo do prywatności oraz dostarczenie państwu narzędzi kojarzących się z jakąkolwiek formą inwigilacji spotykają się z uzasadnioną nieufnością obywateli.
Jak uniknąć kontroli przez Urząd Skarbowy?
Pomimo wielu obaw związanych z nowymi kompetencjami organów podatkowych, zbędne okazuje się pospieszne zamykanie prowadzonych rachunków. Polskie prawo nakłada na banki powinność przechowywania danych również po likwidacji konta. Jak stanowi Ustawa o rachunkowości, mowa tu o okresie 5 lat, które oblicza się od początku roku następującego po roku obrotowym, którego dane zbiory dotyczą.
Jeżeli mamy wątpliwości, czy w czasie ewentualnej kontroli nasz rachunek nie przykuje uwagi Urzędu Skarbowego, warto skupić się na odpowiednim opisywaniu transakcji. Chodzi tu przede wszystkim o tytuły przelewów, zwłaszcza tych o wysokich kwotach.
O ile transfer o wartości 5 złotych z żartobliwym podpisem prawdopodobnie nie wzbudzi w zainteresowania, o tyle podobny na kwotę 50 000 złotych może stanowić uzasadniony (zdaniem Fiskusa) powód do dalszego prześwietlania naszych danych. Dotyczyć to może źródła, z którego pochodziły wysłane pieniądze oraz czy pierwotnie od ich przychodu został odprowadzony należny podatek.
Nowe uprawnienia a konstytucyjne prawo do prywatności
Poszerzone kompetencje Urzędu Skarbowego ograniczają sferę prywatności jednostki, sferę w demokratycznym państwie prawnym szczególnie chronioną. Choć zmiany wprowadzono na poziomie ustawowym, co czyni zadość wymogom konstytucyjnym, powstaje pytanie, czy były one niezbędne do prawidłowego funkcjonowania aparatu państwowego. Niepewność co do zasadności wprowadzanych rozwiązań dotknęła także Rzecznika Praw Obywatelskich, Marcina Wiącka. W marcu 2022 roku, jeszcze przed wejściem w życie nowelizacji, zwrócił się do Szefa Krajowej Administracji Sądowej o wyjaśnienie zmian. Wskazał, że te mogą stanowić pewne pole do nadużyć i stwarzać niepożądany w przypadku organów skarbowych luz decyzyjny w sprawie kontroli rachunków osób, przeciw którym nie skierowano jeszcze żadnych zarzutów.
Specjaliści w dziedzinach prawa i administracji zwracają uwagę na kompetencje Urzędu Skarbowego, które już przed wprowadzonymi zmianami były całkiem szerokie.
Uprawnienia organów podatkowych już obecnie były bardzo duże i pozwalały skutecznie walczyć z nadużyciami. Trudno więc znaleźć racjonalne uzasadnienie dla kolejnego ich rozszerzania.
– wskazuje doradca podatkowy Dariusz Malinowski na łamach portalu Bankier.pl
Na tle wyżej cytowanej wypowiedzi warto przytoczyć art. 51 Konstytucji RP, który stanowi, że władze publiczne nie mogą pozyskiwać, gromadzić i udostępniać innych informacji o obywatelach niż niezbędne w demokratycznym państwie prawnym.
W tym momencie spotykamy się z pewnego rodzaju konfliktem prawa do prywatności z innymi wartościami. Chociaż prawo to stanowi fundamentalny składnik systemu demokratycznego oraz mieści się w przyrodzonych i niezbywalnych prawach człowieka, Konstytucja RP chroni również inne sfery jego życia oraz życia publicznego. Chodzi przede wszystkim o interes publiczny, prawo do informacji i bezpieczeństwo państwa.
Sfery te, choć zupełnie odmienne, stale się krzyżują. To właśnie przez ich nieustanne przeplatanie ustawodawca powinien zwracać szczególną uwagę na przyjmowane rozwiązania. Muszą być starannie dobierane i odpowiednio zrównoważone.
Pozostaje zastanowić się, czy nowelizacja ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej rzeczywiście spełnia te kryteria.