Spółka komandytowo-akcyjna jest ciekawym, a jednocześnie nieco zapomnianym typem spółki osobowej. Wyjątkowe połączenie cech spółki osobowej i kapitałowej sprawiały, że ten typ spółki jeszcze niedawno cieszył się rosnącą popularnością. Dziś, po zmianach w prawie, te czasy są jedynie wspomnieniem, a spółka kapitałowo-akcyjna jest drugą po spółce partnerskiej najmniej popularną formą prowadzenia działalności gospodarczej. Dlaczego tak się stało? Czy spółka tego typu wciąż może być dobrym wyborem?
Historia spółki komandytowo-akcyjnej
Za pierwszą w historii spółkę przypominającą dzisiejszą spółkę komandytowo-akcyjną uważa się francuski Banque Royale założony w roku 1716. Jej działalność została jednak uregulowana dopiero w czasach napoleońskich, dokładniej w Code de Commerce z 1807 roku. Regulacje te traktowały spółkę komandytowo-akcyjną jako szczególny typ spółki komandytowej, nie akcyjnej. Charakterystyczną cechą był podział wspólników na dwa rodzaje: akcjonariuszy, którzy posiadali jedynie prawa czysto finansowe i nie odpowiadali za zobowiązania spółki oraz komplementariuszy mających wyłączne prawo do reprezentacji i prowadzenia spraw spółki, ale odpowiadających za jej zobowiązania całym swoim majątkiem.
W 1867 roku nastąpił przełom w rozwoju spółki komandytowo-akcyjnej: francuska ustawa o spółkach handlowych po raz pierwszy potraktowała tego typu spółkę nie jako szczególny rodzaj spółki komandytowej, lecz akcyjnej. Utrwaliło to pojmowanie spółki komandytowo-akcyjnej jako spółki o mieszanym, osobowo-kapitałowym charakterze prawnym.
Niemiecki Kodeks Handlowy (Handelsgezetzbuch) z 1897 roku, który wraz z francuskim Code de Commerce wywarł znaczący wpływ na rozwój prawa handlowego wielu państw świata, w tym Polski, również traktował omawianą spółkę jako szczególny typ spółki akcyjnej. Przepisy te zostały przeniesione na nasz krajowy grunt już w czasach zaborów, a następnie w II Rzeczypospolitej, aż do uchwalenia Kodeksu Handlowego z 1934 roku, który pomijał spółkę komandytowo-akcyjną. Nie było więc możliwe tworzenie polskich S.K.A., a jedynie funkcjonowanie spółek zagranicznych, na podstawie wydanych wcześniej aktów prawnych: Rozporządzenia z dnia 13 czerwca 1922 r. w przedmiocie udzielania pozwoleń zagranicznym spółkom akcyjnym oraz komandytowo-akcyjnym na działalność w prawie polskim oraz Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 grudnia 1928 roku w sprawie dopuszczenia zagranicznych spółek akcyjnych oraz komandytowo-akcyjnych na obszarze Rzeczypospolitej.
Tworzenie i funkcjonowanie polskich spółek komandytowo-akcyjnych nie było także możliwe w czasach PRL i zostało przywrócone dopiero po wejściu w życie ustawy z dnia 15 września 2000 roku – Kodeksu spółek handlowych, który obowiązuje od 1 stycznia 2001 r. do dnia dzisiejszego.
Popularność
Początkowo, po ponownym przyzwoleniu na funkcjonowanie spółek komandytowo-akcyjnych w kraju, ten typ spółki nie cieszył się szczególną popularnością. Pod koniec roku 2003 zarejestrowanych było 18 takich spółek, a na koniec 2004 roku 23 spółki. Z biegiem lat jej popularność zaczęła jednak rosnąć: pod koniec 2009 roku zarejestrowanych było 714 spółek komandytowo-akcyjnych, na koniec 2010 roku 1050, a na koniec 2011 roku już 1513 takich spółek. Na przełomie lat 2012 i 2013 nastąpił wzrost do 5709 zarejestrowanych spółek komandytowo-akcyjnych. Po niekorzystnych zmianach prawnych, o których później, ich ilość zaczęła spadać, czy to poprzez likwidację, czy zmianę formy prowadzenia działalności (zazwyczaj w spółkę komandytową lub akcyjną) – w 2014 roku spółek komandytowo-akcyjnych było 5244, w 2015 już 4699, natomiast w 2016 roku – 4234. Na koniec roku 2018 łączna liczba spółek komandytowo-akcyjnych wynosiła raptem 3847.
Pomimo istnienia takiej możliwości, żadna spółka komandytowo-akcyjna nie została upubliczniona, tj. jej akcje nie zostały udostępnione na giełdzie.
Spółka komandytowo-akcyjna: osobowa, a tak bliska kapitałowej
Spółka komandytowo-akcyjna jest zaliczana wraz ze spółką jawną, partnerską i komandytową do spółek osobowych prawa handlowego. Jak zdążyłem już jednak nie raz wspomnieć, spółka komandytowo-akcyjna ma także cechy spółki kapitałowej, wyróżnią ją mieszany osobowo-kapitałowy charakter.
Spółka osobowa, a spółka kapitałowa
Dla przypomnienia: spółki osobowe to takie spółki, które opierają się na osobach wspólników, ich umiejętnościach, możliwościach finansowych, wiedzy, doświadczeniu, relacjach. Należą one do tzw. ułomnych osób prawnych czyli jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, którym odrębne przepisy przyznały zdolność prawną. Jak wynika z art. 8 Kodeksu spółek handlowych, spółka osobowa może: nabywać we własnym imieniu własność nieruchomości i inne prawa, w tym prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana. Zależnie od typu spółki, za jej zobowiązania majątkiem osobistym odpowiadają wszyscy wspólnicy lub jedynie ich część – w spółce komandytowej wyłączona jest osobista odpowiedzialność komandytariuszy, w spółce komandytowo-akcyjnej – akcjonariuszy. Sprawy spółek osobowych są prowadzone przez ich wspólników bez wykorzystania organów, za wyłączeniem spółki komandytowo-akcyjnej, gdzie istnieje rada nadzorcza i walne zgromadzenie oraz spółki partnerskiej, gdzie możliwe (ale niekonieczne) jest powołanie zarządu.
Spółki kapitałowe, jak sama nazwa mówi, opierają się nie na osobach wspólników, lecz na kapitale, dlatego też zmiana składu osobowego wspólników może w nich następować bez przeszkód. Spółki kapitałowe są osobami prawnymi, a więc bytem odrębnym prawnie od swoich wspólników. O ile sprawy spółek osobowych są prowadzone przez samych wspólników, tak reprezentacją spółek kapitałowych zajmują się organy – przede wszystkim zarząd, a także rada nadzorcza lub komisja rewizyjna. Wspólnicy spółek kapitałowych nie ponoszą osobistej odpowiedzialności za zobowiązania spółki, inaczej mówiąc ponoszą je jedynie do wysokości wniesionego do spółki kapitału. Członkowie organów mogą być natomiast pociągnięci do odpowiedzialności wobec spółki, a także odpowiadać całym swoim majątkiem za jej zobowiązania wobec wierzycieli solidarnie ze spółką – o ile nie złożyli wniosku o ogłoszenie upadłości w określonym terminie.
Spółka komandytowo-akcyjna jako spółka hybrydowa
Spółka komandytowo-akcyjna przejawia cechy obu typów spółek pomimo jej formalnego zaliczania do spółek osobowych przez Kodeks spółek handlowych. W punktach wymieniłem poszczególne z tych cech, które umożliwiają przypisanie spółki tego typu do obu kategorii.
Cechy spółki osobowej w S.K.A.
- Brak osobowości prawnej, podobnie jak pozostałe spółki osobowe, spółka komandytowo-akcyjna jest tzw. ułomną osobą prawną.
- Nieograniczona odpowiedzialność części wspólników (komplementariuszy) za zobowiązania spółki.
- Utrudniona zmiana składu osobowego części wspólników (komplementariuszy) i ustanie spółki wraz ze śmiercią, upadłością lub wystąpieniem komplementariusza ze spółki
- Stosowanie odpowiednio przepisów spółki jawnej (osobowej) w zakresie stosunku. prawnego komplementariuszy, zarówno między sobą, wobec wszystkich akcjonariuszy, jak i wobec osób trzecich, a także do wkładów tychże wspólników do spółki, z wyłączeniem wkładów na kapitał zakładowego.
- Oparcie spółki na osobach wspólników, łącząc osobiste zaangażowanie komplementariuszy dysponujących renomą, znajomością rynku, know-how w określonej dziedzinie, z dawcą kapitału (akcjonariuszem), który jest wspólnikiem pasywnym i decyduje się na zaangażowanie wolnych środków w dany biznes.
Cechy spółki kapitałowej w S.K.A.
- Istnienie wydzielonych organów: rady nadzorczej oraz walnego zgromadzenia.
- Konieczność wniesienia kapitału zakładowego w minimalnej wysokości 50.000 złotych.
- Możliwość szerokiego pozyskiwania kapitału oraz prostego wstępowania i występowania części wspólników (akcjonariuszy) ze spółki dzięki możliwości emisji i obrotu akcjami.
- Stosowanie przepisów dotyczących kapitałowej spółki akcyjnej w pozostałych sprawach, w szczególności przepisów dotyczących kapitału zakładowego, wkładów akcjonariuszy, akcji, rady nadzorczej i walnego zgromadzenia.
- Opodatkowanie spółki podatkiem od osób prawnych (CIT).
Wspólnicy spółki komandytowo-akcyjnej
W S.K.A. występują dwa rodzaje wspólników: aktywni komplementariusze i pasywni akcjonariusze. Rolą komplementariuszy jest prowadzenie spraw spółki, a także jej reprezentacja na zewnątrz. Komplementariuszowi nie przysługuje prawo do prowadzenia spraw spółki, przekazanych do kompetencji walnego zgromadzenia albo rady nadzorczej przez przepisy kodeksu lub statut spółki. W związku z tym wszystko, co nie jest zastrzeżone w sprawie prowadzenia spraw dla walnego zgromadzenia bądź rady nadzorczej, należy do kompetencji komplementariusza. W zamian za prawo i obowiązek prowadzenia spraw i reprezentacji spółki, komplementariusze ponoszą nieograniczoną odpowiedzialność za jej zobowiązania.
Akcjonariusze w spółce komandytowo-akcyjnej są dawcami kapitału na jej rozwój, w zamian za który mogą osiągnąć zysk, czy to z zysków spółki, czy przez zbycie posiadanych akcji. Nie mają oni prawa ani do prowadzenia jej spraw, ani do jej reprezentacji, o ile nie zostało im udzielone pełnomocnictwo. Jeżeli akcjonariusz dokona czynności prawnej w imieniu spółki nie ujawniając swojego pełnomocnictwa, odpowiada za skutki tej czynności wobec osób trzecich bez ograniczenia, tak samo, jak komplementariusz. Dotyczy to także reprezentowania spółki przez akcjonariusza, który nie ma umocowania albo przekroczy jego zakres. Akcjonariusz nie ma prawa indywidualnego nadzoru nad spółką, możliwe jest jednak ustanowienie rady nadzorczej (obowiązkowe, gdy liczba wspólników przekracza 25), nie ma jednak ona prawa wydawania komplementariuszom wiążących nakazów dotyczących spraw spółki.
Komplementariusz S.K.A. może być jednocześnie jej akcjonariuszem, poprzez posiadanie akcji spółki. Nie zniesie to jednak oczywiście jego pełnej, nieograniczonej odpowiedzialności.
Wspólnikiem spółki komandytowo-akcyjnej może być osoba fizyczna, osoba prawna, a także jednostka nieposiadająca osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznała zdolność prawną.
Odpowiedzialność wspólników
Akcjonariusze nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania spółki. Jedyną stratą, jaką mogą ponieść, jest więc zainwestowany kapitał. Komplementariusze, podobnie jak wspólnicy innych spółek osobowych, odpowiadają za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem bez ograniczeń, solidarnie ze spółką i innymi wspólnikami. Odpowiedzialność wspólnika spółki osobowej jest jednak ukształtowana w ten sposób, że wierzyciel zostanie najpierw zaspokojony z majątku spółki, a dopiero wówczas, gdy majątek ten nie wystarczy na pokrycie długu, wierzyciel może żądać egzekwować należność z majątku osobistego wspólników.
Organy w spółce komandytowo-akcyjnej
W S.K.A. istnieją dwa organy: obligatoryjne walne zgromadzenie oraz rada nadzorcza, której powołanie staje się obowiązkowe jedynie wówczas, gdy liczba wspólników przekracza 25.
- Rada nadzorcza – jej celem działania jest zagwarantowanie respektowania praw pasywnych wspólników – akcjonariuszy, co odróżnią ją od rady nadzorczej znanej ze spółki akcyjnej, gdzie rada działa w interesie samej spółki (jako osoby prawnej, którą S.K.A. nie jest) oraz wszystkich wspólników. Rada nadzorcza w spółce komandytowo-akcyjnej posiada uprawnienia do badania wszystkich dokumentów spółki, żądania od komplementariuszy i pracowników sprawozdań i wyjaśnień oraz sprawdzania stanu majątku spółki. Rada może także wytoczyć powództwo wobec komplementariuszy. Jej kompetencje mogą być dodatkowo rozszerzone w statucie spółki poprzez przekazanie części kompetencji komplementariuszy, przy czym należy pamiętać, że rolą rady nadzorczej jest nadzór, nie zarządzanie spółką. Możliwe jest także ustanowienie konieczności pozyskania zgody rady nadzorczej na niektóre działania, których chcą podjąć komplementariusze.
- Walne zgromadzenie – podejmuje najważniejsze dla spółki decyzje. Rozpatruje i zatwierdza sprawozdania finansowe, udziela (lub nie) komplementariuszom absolutorium, podejmuje uchwały o podziale zysku lub pokryciu straty itd. Komplementariusz, o ile nie posiada on akcji spółki, może uczestniczyć w walnym zgromadzeniu, ale bez prawa głosu. Niektóre sprawy wymagają jednak zgody większości lub wszystkich akcjonariuszy, a do takich spraw należą m.in. zmiana działalności spółki, jej połączenie, rozwiązanie, zmiana statutu, przekształcenie spółki. Co do zasady, corocznie odbywa się zwyczajne walne zgromadzenie. W niektórych ważnych dla spółki sprawach, konieczne staje się zwołanie nadzwyczajnego zgromadzenia w celu podjęcia uchwały.
Udział w zyskach
Zgodnie z Kodeksem, Wspólnicy (zarówno komplementariusze, jak i akcjonariusze) mają prawo do udziału w zyskach spółki proporcjonalnie do wniesionych wkładów. Statut może jednak ze sporą dowolnością kształtować udział w zyskach poszczególnych wspólników.
Firma spółki komandytowo-akcyjnej
Nazwa (firma) spółki komandytowo akcyjnej musi w sobie zawierać nazwę jednego lub kilku komplementariuszy oraz dopisek “spółka komandytowo-akcyjna”, przy czym w obrocie możliwe jest stosowanie skrótu S.K.A. Nazwisko albo firma (nazwa) akcjonariusza nie może być zamieszczane w firmie spółki. W przypadku zamieszczenia nazwiska albo firmy (nazwy) akcjonariusza w firmie spółki akcjonariusz ten odpowiada wobec osób trzecich tak jak komplementariusz. Jeżeli komplementariuszem jest osoba prawna, firma spółki komandytowo-akcyjnej powinna zawierać pełne brzmienie firmy (nazwy) tej osoby prawnej z dodatkowym oznaczeniem „spółka komandytowo-akcyjna”. Nie wyklucza to zamieszczenia nazwiska komplementariusza, który jest osobą fizyczną.
Przykłady:
- ABC Jan Kowalski Spółka komandytowo-akcyjna (jeden komplementariusz, Jan Kowalski, wymieniony w firmie spółki)
- ABC Jan Kowalski Piotr Nowak Spółka komandytowo-akcyjna (wymienionych dwóch komplementariuszy)
- XYZ Sp. z o.o. Spółka komandytowo-akcyjna (wymieniony komplementariusz będący osobą prawną w postaci XYZ Sp. z o.o.)
Opodatkowanie spółki komandytowo-akcyjnej
Przed zmianami z 1 stycznia 2014 roku, spółka komandytowo-akcyjna nie była opodatkowana podatkiem dochodowym. Opodatkowany był jedynie zysk wspólników. Od wspomnianej daty, zysk jest opodatkowany na poziomie spółki podatkiem od osób prawnych CIT (pomimo, że S.K.A. nie jest przecież osobą prawną), a następnie, po raz drugi, na poziomie wspólników. Podwójne opodatkowanie, znane ze spółek kapitałowych, jest głównym czynnikiem spadającej popularności spółki komandytowo-akcyjnej.
Zalety spółki komandytowo-akcyjnej
- Możliwość prostego pozyskiwania kapitału poprzez emisję akcji, a jednocześnie zachowania osobowego charakteru spółki opartej na stałym składzie komplementariuszy.
- Mniejszy od spółki akcyjnej minimalny kapitał zakładowy (50.000 złotych, zamiast 100.000) oraz mniejsze sformalizowanie, a przez to koszty działalności.
- Część wspólników (akcjonariuszy) nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki.
- Ważny lub niekiedy kluczowy głos komplementariuszy w ważnych dla spółki sprawach, w przeciwieństwie do spółek kapitałowych, gdzie władza wspólników jest znacznie wyższa od władzy zarządu.
…i jej wady
- Podwójne opodatkowanie zysku – najpierw na poziomie spółki podatkiem CIT, a następnie na poziomie wspólników.
- Mała ilość przepisów dotyczących samej spółki komandytowo-akcyjnej, stosowanie odpowiednio przepisów dotyczących spółki jawnej oraz spółki akcyjnej jest nieprecyzyjne i może powodować wiele wątpliwości natury prawnej pozostawiając pole do różnych interpretacji.
- Wysoki w porównaniu do Sp. z o.o. kapitał zakładowy.
- Nieograniczona odpowiedzialność komplementariuszy.
- Wysokie ceny obsługi księgowej
- Konieczność podejmowania uchwał w formie notarialnej
Czy warto prowadzić biznes w formie spółki komandytowo-akcyjnej? Podsumowanie
Przed zmianami z 2014 roku, pozbawiona konieczności płacenia podatku CIT spółka komandytowo-akcyjna była ciekawą i perspektywiczną formą prowadzenia działalności gospodarczej. Prosta możliwość pozyskiwania kapitału przy zachowaniu osobowego charakteru spółki, potencjalna możliwość wejścia na giełdę, prostsze i mniej kosztowne od spółki akcyjnej prowadzenie S.K.A., a jednocześnie brak obarczającego spółki kapitałowe CIT-u i możliwość wyeliminowania osobistej odpowiedzialności komplementariusza poprzez zastosowanie w tej roli spółki kapitałowej (zazwyczaj Sp. z o.o.) sprawiały, że popularność S.K.A. rosła z roku na rok.
Od 2014 roku największa z zalet spółki komandytowo-akcyjnej została wyeliminowana. Została ona obłożona podatkiem od osób prawnych (pomimo, że nie jest ona osobą prawną) i straciła na atrakcyjności, szczególnie wobec bardzo popularnej i uniwersalnej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, a także (wciąż) nieopodatkowanej spółki komandytowej wybieranej w sytuacjach, gdy część wspólników posiada umiejętności i pomysł, druga zaś część finanse pozwalające je zrealizować oraz spółki akcyjnej przydatnej w sytuacjach, gdy możliwość prostego pozyskiwania kapitału jest bardzo ważna.
Prowadzenie biznesu w tej formie jest dziś niestety nieopłacalne i ryzykowne ze względu na niejasność przepisów. Inne rodzaje spółek w Polsce, w tym nadchodząca prosta spółka akcyjna, potrafią zaoferować podobne możliwości przy mniejszym ryzyku i/lub kosztowności prowadzenia i opodatkowania. Spółka komandytowo-akcyjna może odzyskać dawny blask jedynie wówczas, gdy przestanie być opodatkowana, a przepisy Kodeksu spółek handlowych znowelizowane w ten sposób, aby w jasny i klarowny sposób opisywały ten dokładnie rodzaj spółki.
I na koniec: dlaczego pozbawiona komandytariuszy spółka komandytowo-akcyjna jest nazywana w ten sposób, zamiast być spółką komplementarno-akcyjną, wciąż pozostaje zagadką…