Jego legenda dodawała ducha kolejnym pokoleniom Polaków walczącym o wskrzeszenie Polski niepodległej. Obecnie jest patronem wielu jednostek wojskowych czy drużyn harcerskich powołujących się na bohaterstwo i niezłomność w walce z wrogami Ojczyzny. Zawisza Czarny, bo o nim mowa, za życia stał się symbolem rycerskiego etosu, a jego dzieło jest opiewane przez dziesiątki książek, obrazów i filmów. Oto dlaczego Zawisza Czarny jest symbolem odwagi i honoru.
Kim był Zawisza Czarny? Jego imię było znane w całej Europie. Najsłynniejszy polski rycerz wsławił się szczególnie u boku króla Władysława Jagiełły podczas wielkiej bitwy z Zakonem Krzyżackim pod Grunwaldem. Był także zręcznym dyplomatą, który przekonał króla Zygmunta Luksemburskiego do zawarcia z Polską układu w Lubowli w 1412 roku. Podczas soboru w Konstancji wstawił się za Janem Husem, czeskim reformatorem religijnym. Ostatecznie Hus spłonął na stosie z piętnem heretyka.
Krótkie wprowadzenie do jego legendy
Zawisza Czarny urodził się około 1370 roku jako najstarszy syn kasztelana sieradzkiego Mikołaja z Garbowa herbu Sulima. Jak każdy szlachcic, od siódmego roku życia szkolony był w siedmiu szlachetnych sztukach rycerskich, które obejmowały m.in. jazdę konną, walkę bronią, zapasy i walkę na pięści. Ponoć osiągnął niespotykaną biegłość w walce dzięki wrodzonym zdolnościom oraz sumiennym ćwiczeniom. Swój przydomek “Czarny” zawdzięczał bujnej, kruczoczarnej czuprynie.
Mityczne opowieści i ich źródła
Historycy informują, że pod koniec XIV wieku walczył z Turkami w barwach rycerstwa europejskiego. Kronikarze pokazują go na polu bitwy razem z bratem Farurejem. Kunszt polskiego rycerza nie uszedł uwagi króla węgierskiego Zygmunta Luksemburskiego, co zapoczątkowało trwającą całe życie przyjaźń obu mężczyzn.
Jego wpływ na polskie rycerstwo i tradycję
Sławę zyskał jako niezwyciężony uczestnik turniejów rycerskich. To właśnie na jednym ze zorganizowanych na Wawelu turniejów otrzymał ostrogi rycerskie i pas. Służył na dworze węgierskim, który opuścił dopiero na wezwanie Władysława Jagiełły po ogłoszeniu mobilizacji przeciwko Krzyżakom. W bitwie pod Grunwaldem wystąpił w składzie elitarnej chorągwi krakowskiej.
Kariera rycerska. Służba u królowej Jadwigi i króla Władysława Jagiełły
15 lipca 1410 na polach Grunwaldu starły się siły króla polski Władysława Jagiełły i zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie, zwanego potocznie krzyżackim. Wśród najznaczniejszych rycerzy polskich, którzy tego dnia przyczynili się do zwycięstwa, był Zawisza z Garbowa.
Udział w bitwie pod Grunwaldem
Walczył na jednej z najbardziej zaszczytnych pozycji rycerza przedchorągiewnego. Kronikarz Jan Długosz wymienia go wśród dziewięciu rycerzy chorągwi ziemi krakowskiej, którzy kroczyli w pierwszym rzędzie.
„Nie tylko w tej bitwie, w której pojmany zginął, ale we wszystkich wyprawach okazywał się rycerzem dzielnym i znakomitym, słynął odwagą i wielkimi czynami, w których nikt mu nie dorównywał. Był zaś w mowie słodki i ujmujący, tak że nie tylko ludzi zacnych i szlachetnych, ale barbarzyńców nawet swoją uprzejmością zniewalał. Miał przede wszystkim ten rzadki w sobie przymiot, że jak w bitwie najśmielszy zapał, tak w radzie najumiarkowańszą okazywał rozwagę. Godzien za swe bohaterskie dzieła nie moich słabych, ale i Homera samego pochwał” – pisał Długosz.
Sukcesy i sława w turniejach
Największą sławę przyniósł mu turniej zorganizowany przy okazji spotkania Zygmunta Luksemburskiego i Ferdynanda Sprawiedliwego, króla Aragonii. W 1415 roku wraz z królem węgierskim odbył podróż do Perpignan, gdzie stoczył pojedynek z najznakomitszym europejski rycerzem, podobno niepokonanym Janem z Aragonii. Jak podają historycy, Zawisza wysadził go z siodła jednym pchnięciem kopii, czym zyskał rozgłos poza granicami Polski. Polski rycerz otrzymał potem przeznaczony pierwotnie dla Jana okazały pióropusz.
Najważniejsze osiągnięcia i tytuły
Kronikarze przedstawiają liczne historyczne dowody na istnienie Zawiszy Czarnego. Uczestniczył w wielu turniejach, zyskując sławę największego rycerza w Europie. W 1420 roku Jagiełło nadał mu godność starosty spiskiego.
Wierność i honor. Znaczenie przysięgi rycerskiej
Polski poeta, rycerz Adam Świnka z Zielonej, syn kasztelana rypińskiego i dobrzyńskiego, był jednym z pierwszych Polaków, który pozostawił opis cnót wielkiego wojownika. Do skarbnicy narodowych utworów przeszło jego epitafium na śmierć Zawiszy Czarnego, według którego był on cnót rycerskich przykładem i ojczyzny chlubą, strażnikiem rycerskiego honoru, uważającego za niegodną rycerza hańbę cofać się przed wrogiem.
Okoliczności śmierci Zawiszy Czarnego
Polski rycerz zginął w służbie Zygmunta Luksemburskiego podczas wyprawy z roku 1428.
Jej celem było odbicie twierdzy Golubac (obecnie Serbia) z rąk Turków. Decydująca bitwa zakończyła się dla wojsk cesarskich klęską. Zawisza Czarny dostał się do tureckiej niewoli, gdzie został stracony.
Literatura i sztuka. Miejsce w historii Polski
Zawisza Czarny w kulturze polskiej jest tytułowym bohaterem m.in. dramatu Juliusza Słowackiego pt. Zawisza Czarny, poematu Kazimierza Przerwy-Tetmajera pt. Elegia na śmierć Zawiszy Czarnego, powieści Karola Bunscha pt. O Zawiszy Czarnym opowieść czy powieści Stefana Marii Kuczyńskiego pt. Zawisza Czarny: powieść historyczna.
Postać Zawiszy została przedstawiona w „Krzyżakach” Henryka Sienkiewicza, w „Weselu” Stanisława Wyspiańskiego, w opowiadaniu Teodora Jeske-Choińskiego pt. Triumf Zawiszy Czarnego oraz „Trylogii husyckiej” Andrzeja Sapkowskiego. Występuje również w filmie „Krzyżacy” w reż. Aleksandra Forda, w serialu historycznym „Królewskie sny” oraz serialu „Korona królów”.