Kupiłeś lustrzankę lub bezlusterkowca. Co teraz? Potrzebujesz obiektywów. Nawet jeśli posiadasz już obiektyw dostarczony w zestawie z aparatem, często jego możliwości przestają być po czasie wystarczające – wiadomo przecież, że apetyt rośnie w miarę jedzenia. Wybór właściwego, dostosowanego do indywidualnych potrzeb obiektywu może jednak nie być prosty, istnieje bowiem wiele parametrów i nazw, które należy znać, aby dokonać dobrego wyboru. Przygotowaliśmy poradnik, który ma za zadanie w prosty sposób Ci w tym pomóc.
Jak wybrać obiektyw? Zacznijmy od bagnetu
Naturalnie obiektyw musi przede wszystkim fizycznie pasować do aparatu i na odwrót. Producenci aparatów ze zmienną optyką wykształcili swoje własne mocowania, które pozwalają podłączać obiektywy. Takie mocowania nazywane są bagnetem. Nazwy popularnych bagnetów wykorzystywanych obecnie przez poszczególnych producentów znajdziesz na poniższej liście:
LUSTRZANKI
- Canon – EF / EF-S
- Nikon – F
- Pentax – K
- Sony – A
BEZLUSTERKOWCE
- Canon – M (aparaty z serii M) / RF (aparaty z serii R)
- Nikon – 1 (aparaty z serii 1) / Z (aparaty z serii Z)
- Sony – E
- Panasonic / Olympus – micro 4/3
- Fuji – X
- Leica – M
Przy wyborze obiektywu pierwszym krokiem jest więc dobranie takiego, który pasuje do bagnetu znajdującego się w posiadanym aparacie. W razie wątpliwości, należy upewnić się sprawdzając nazwę bagnetu w specyfikacji – próba zamocowania nieodpowiedniego obiektywu może prowadzić do kosztownych w naprawie uszkodzeń.
Szczególną uwagę trzeba zwracać w razie posiadania pełnoklatkowej lustrzanki od Canona, takiej jak seria 1D, 5D lub 6D. O ile w tańszych modelach z matrycą APS-C można montować zarówno obiektywy z bagnetem EF, jak i EF-S, tak tych ostatnich nie należy pod żadnym pozorem podłączać do aparatów pełnoklatkowych, mogą one bowiem uszkodzić mechanizm lustra.
W niektórych przypadkach możliwe jest użycie specjalnych przejściówek. Przykładowo, z użyciem przejściówki można podłączyć dedykowane lustrzankom obiektywy Sony A do bezlusterkowców tego producenta. Dość popularne jest także wykorzystywanie przejściówek umożliwiających montaż produkowanych przez Zenita, Ricoh lub Praktikę starych obiektywów z bagnetem M42 – charakteryzują się one niskimi cenami oraz ciekawą plastyką obrazu.
Wielkość matrycy
W celu poprawnej pracy obiektyw musi być dostosowany nie tylko do bagnetu, ale także wielkości matrycy. Ułatwione zadanie mają właściciele aparatów z systemu Fujifilm X, micro 4/3 (Panasonic, Olympus), czy nierozwijanego już Nikon 1 – tu wystarczy wybrać obiektyw pasujący do bagnetu. Często zdarza się jednak, że producenci stosują jeden bagnet dla dwóch rozmiarów matryc, mniejszych i bardziej amatorskich APS-C oraz większych, pełnoklatkowych.
Im większa matryca, tym większy obszar obiektyw musi pokryć światłem. O ile więc obiektyw dostosowany do matryc pełnoklatkowych dobrze poradzi sobie z APS-C ze względu na większą pokrywaną powierzchnię, tak w drugą stronę już niekoniecznie – obiektyw przystosowane do mniejszych matryc podłączone do aparatu pełnoklatkowego spowodują powstanie silnej winiety (przyciemnienia krawędzi) oraz niskiej jakości na brzegach zdjęcia, bowiem konstrukcyjnie nie zostały do tego dostosowane, a pokrywany obszar jest mniejszy.
Aby móc rozróżnić obiektywy dostosowane do poszczególnych rodzajów matryc, producenci stosują odpowiednie oznaczenia:
- Canon EF-S – obecność EF-S w nazwie obiektywu oznacza dostosowanie do mniejszych matryc APS-C. NIE MOŻNA ich podłączać do aparatów pełnoklatkowych. Obiektywy EF (bez S) można stosować zarówno do aparatów z matrycami pełnoklatkowymi, jak i APS-C.
- Nikon DX – obiektywy dla matryc APS-C (format DX w nomenklaturze Nikona). Brak oznaczenia DX w nazwie oznacza obiektyw dostosowany do matryc pełnoklatkowych i APS-C.
- Pentax-DA – linia obiektywów Pentax dostosowanych do aparatów cyfrowych z matrycą APS-C.
- Sony FE – obiektywy dostosowane do bezlusterkowców Sony z matrycą pełnoklatkową oraz APS-C.
- Sony E – obiektywy dostosowane do bezlusterkowców Sony z matrycą APS-C.
- Sigma DG – obiektywy dostosowane do aparatów z matrycą pełnoklatkową oraz APS-C.
- Sigma DC – obiektywy dostosowane do aparatów z matrycą APS-C.
- Tamron Di – obiektywy dostosowane do aparatów cyfrowych z matrycą pełnoklatkową oraz APS-C.
- Tamron Di-II – obiektywy dostosowane do aparatów cyfrowych z matrycą APS-C.
Zachowanie aparatu pełnoklatkowego po podłączeniu obiektywu dedykowanego matrycom APS-C jest zróżnicowane zależnie od producenta. Zazwyczaj wymuszany jest specjalny tryb, w którym używana jest jedynie część matrycy odpowiadająca wymiarom APS-C. Niektóre aparaty (np. lustrzanki Nikona) umożliwiają jednak wymuszenie pracy w trybie pełnej matrycy. Canon natomiast uniemożliwia stosowanie obiektywów EF-S na korpusach pełnoklatkowych, a próba ich montażu może prowadzić do uszkodzenia obiektywu i mechanizmu lustra.
Producenci
Do aparatu danej marki nie trzeba koniecznie podłączać obiektywu tego samego producenta. Obiektywy Nikkor pasować będą jedynie do aparatów Nikon, a obiektywy Sony do aparatów Sony, ale na rynku funkcjonuje wielu producentów niezależnych, takich jak Sigma, Tamron lub Samyang. Ich produktów nie należy bynajmniej traktować jako jakiegoś gorszego substytutu lub tym bardziej podróbki. Przykładowo, niezwykłym uznaniem na rynku cieszą się obiektywy Sigma z serii Art, które często przewyższają odpowiedniki popularnych producentów aparatów, takich jak Nikon lub Canon, a do tego są możliwe do kupienia w niższych cenach od swoich odpowiedników o identycznej specyfikacji.
Dlatego poszukując idealnego obiektywu nie warto ograniczać się jedynie do oferty producenta aparatu.
Ogniskowa
Ogniskowa to pierwszy z kluczowych parametrów, które mają realny wpływ na zdjęcia wykonywane przy użyciu danego obiektywu. Posługując się pochodzącą z Wikipedii definicją, oznacza ona odległość między ogniskiem układu a punktem głównym układu optycznego. Mówiąc prościej – to wyrażana w milimetrach odległość od soczewki do matrycy aparatu.
Warto zapamiętać następującą zależność:
Im dłuższa ogniskowa (“więcej milimetrów”) tym węższy kąt widzenia.
Różnice pomiędzy poszczególnymi ogniskowymi może unaocznić poniższe porównanie. Wszystkie zdjęcia zostały wykonane z tego samego miejsca, ale przy użyciu innej ogniskowej:
Warto przy tym zauważyć, że zmiana z ogniskowej z 18 mm na 35 mm (czyli o 17 mm) bardzo mocno zacieśnia kadr. Jednak zmiana z 200 mm na 300 mm powoduje już znacznie mniejszą różnicę. Milimetr milimetrowi nierówny.
Czy jest “lepsza” lub “gorsza” ogniskowa? Oczywiście, że nie. Wszystko zależy bowiem od tego, co zamierzamy sfotografować.
Uogólniając, obiektywów szerokokątnych, czyli takich z ogniskową w zakresie 14-24 mm, użyjemy do fotografii architektury lub krajobrazu. W fotografii ulicznej dobrze sprawdza się ogniskowa 35 lub 50 / 55 mm. Ogniskowe 50-135 mm świetnie nadają się do portretu, a dłuższe do fotografii sportu lub dzikiej przyrody.
Przez długie lata obiektywy o ogniskowej 50 / 55 mm uważano za najbardziej uniwersalne, stąd częste określanie ich jako “standard”. Osobiście jednak preferuję nieco szerszą perspektywę zapewnianą przez obiektywy 35 mm.
Podział ze względu na długość ogniskowej
Często spotkać się można z następującym podziałem obiektywów w zależności od długości ogniskowej:
- Ultraszerokokątne – poniżej 24 mm
- Szerokokątne – od 24 do 35 mm
- Standardowe – od 35 mm do 50 mm (niekiedy także 85 mm)
- Teleobiektywy – od 50 lub 85 mm do 300 mm
- Superteleobiektywy – ponad 300 mm
Stało- a zmiennoogniskowe
Istnieją dwie kategorie obiektów: stałoogniskowe, których kąt widzenia jest niezmienny, oraz zmiennogniskowe, które umożliwiają zmianę ogniskowej, tj. zbliżanie i oddalanie kadru, zwane często zoomem.
Obiektywy zmiennoogniskowe (zoom) oferują przede wszystkim wygodę, uniwersalność, możliwość błyskawicznego dostrojenia do konkretnych warunków bez zmiany obiektywu na inny. W końcu w fotografii często jest jedynie chwila na uchwycenie tego momentu.
Obiektywy stałoogniskowe mają zawsze jeden ustalony kąt widzenia, a zoom jest wówczas jedynie w nogach fotografa. W zamian oferują one najwyższą jakość obrazu, możliwość szerszego otwarcia przysłony (o tym później), mniejszy rozmiar i masę.
Dość popularnym zestawem u początkujących fotografów jest uniwersalny obiektyw zmienoogniskowy oraz obiektyw stałoogniskowy wykorzystywany do portretów lub fotografii artystycznej.
Crop
Wróćmy na chwilę do tematu matryc, mają one bowiem wpływ na kąt widzenia obiektywu. Dla przypomnienia, najczęściej spotykane są matryce APS-C o wymiarach około 24×16 mm. Aparaty systemu micro 4/3 produkowane przez Olympusa i Panasonika mają mniejsze matryce o wymiarach 17×13 mm, a najdroższe, profesjonalne aparaty wyposażone są w matryce pełnoklatkowe o wymiarach 36×24 mm.
Im większa matryca, tym – w znacznym uproszczeniu – szerszy kąt widzenia danego obiektywu. Za standard uznaje się matrycę pełnoklatkową, a w przypadku mniejszych matryc trzeba skorzystać z odpowiedniego przelicznika.
- APS-C – przelicznik 1.5x (1.6x dla Canona)
- micro 4/3 – przelicznik 2x
Weźmy “na warsztat” hipotetyczny obiektyw 50 mm. Założony na aparat pełnoklatkowy, zaoferuje on kąt widzenia zgodny ze swoją specyfikacją. Jeśli jednak ten sam obiektyw zamontujemy do aparatu z matrycą APS-C, kąt widzenia ulegnie zawężeniu do odpowiednika “pełnoklatkowych” 75 mm (1.5 x 50 mm). Taki realny kąt widzenia nazywamy ekwiwalentem ogniskowej.
Często dołączane do zestawów z aparatami APS-C obiektywy zmienoogniskowe 18-55 mm w rzeczywistości oferują ekwiwalent kąta widzenia obiektywu 27-82,5 mm dla aparatu pełnoklatkowego.
Crop stanowi wadę i zaletę jednocześnie. Zaletę, bo chcąc uzyskać kąt widzenia obiektywu 300 mm możemy nabyć do aparatu APS-C tańszy obiektyw 200 mm, a jego kąt widzenia ulegnie zawężeniu do wspomnianych 300 mm zupełnie “za darmo”. Jeśli jednak lubimy szerokie kadry, obiektyw 14 mm zmieni się w odpowiednik obiektywu 21 mm, co bardzo mocno zawęzi widziany obraz.
Jak wybrać odpowiednią ogniskową?
Jeśli jesteś amatorem, prawdopodobnie nie możesz pozwolić sobie na zakup wielu obiektywów o różnej ogniskowej i musisz zdecydować się na jakąś konkretną. Ale jaką?
Jeśli posiadasz już aparat z obiektywem dołączonym do zestawu (tzw. kitem, od ang. kit – zestaw), z niemal stuprocentową pewnością można stwierdzić, że jest to obiektyw zmienoogniskowy. Spróbuj ustawić konkretną ogniskową, np. 50 mm i przez pewien czas robić zdjęcia korzystając jedynie z niej. Jeśli jest za szeroko – wypróbuj 85 mm. Za wąsko? 35 mm. W ten sposób możesz znaleźć swoją ulubioną, najczęściej wykorzystywaną ogniskową i dobrać odpowiedni obiektyw stałoogniskowy – jest on zazwyczaj najlepszym wyborem na drugie “szkło”. W niektórych przypadkach może jednak okazać się, że zakres posiadanego obiektywu w ogóle Ci nie odpowiada – potrzebujesz czegoś szerszego, bo robisz zdjęcia krajobrazowe lub węższego, bo fotografujesz dzikie zwierzęta lub sport. Warto wówczas poszukać polecanych obiektywów z niższego lub wyższego zakresu ogniskowych, a następnie wybrać najlepszy i optymalny cenowo na podstawie dostępnych w Internecie testów.
Przysłona
Przysłona jest elementem obiektywu odpowiedzialnym za regulację ilości światła padającego na matrycę aparatu. Jest zbudowana z zachodzących na siebie listków, których liczba i kształt ma wpływ na sposób oddawania nieostrości. Im więcej listków (zazwyczaj jest ich od sześciu do dwunastu), tym ładniejszy, bardziej zbliżony do okręgu kształt rozmyć.
Stopień otwarcia przysłony określa się przy pomocy liczby przysłony – f. Im większa jej wartość (np. f/16), tym mniejsze otwarcie przysłony i mniej przepuszczonego światła. I na odwrót – im liczba niższa (np. f/1.4), tym większe otwarcie i więcej przepuszczonego światła.
Niższa liczba f (np. f/1.4) = większe otwarcie. Wyższa liczba f (np. f/16) = mniejsze otwarcie.
Zakres wartości przysłony jest ograniczony konstrukcją obiektywu. Popularne zmiennoogniskowe szkła dołączane do zestawów z aparatami zazwyczaj oferują maksymalny otwór na poziomie f/3.5-5.6, malejący w miarę zwiększania ogniskowej (przybliżania). Jaśniejsze są bardziej zaawansowane zoomy (np. Nikkor 24-70 mm f/2.8 lub Sigma A mm 18-35 f/1.8), a przede wszystkim obiektywy stałoogniskowe – tam możemy liczyć na przysłonę f/1.8, f/1.4, a nawet f/1.2 lub f/0.95.
Jaki to wszystko wpływ na zdjęcia? Jaśniejszy, tj. wyposażony w przysłonę o niższej liczbie obiektyw może przepuścić więcej światła, a przez to umożliwić skrócenie czasu naświetlenia i/lub czułości ISO w gorszych warunkach oświetleniowych. Dodatkowo, obiektyw taki umożliwia uzyskanie płytkiej głębi ostrości, czyli zakresu odległości, w którym obiekty na zdjęciu są ostre, a wszystko poza tym zakresem – rozmyte.
Kontrola głębi ostrości umożliwia wyostrzenie głównego tematu zdjęcia (np. twarzy w portrecie), podczas gdy inne obiekty (np. tło) pozostaną nieostre, co umożliwia odpowiednie skupienie uwagi odbiorców.
Płytka głębia ostrości zapewniana przez jasne obiektywy nie zawsze jest jednak zaletą – szczególnie w fotografii krajobrazowej, architektury lub makrofotografii często konieczne jest dosyć znaczne przymknięcie przysłony tak, aby wszystkie lub poszczególne elementy zdjęcia pozostały ostre.
Warto pamiętać, że głębia ostrości nie jest bezwzględnie niezależna od aparatu, a dokładniej jego matrycy – ten sam obiektyw podłączony do korpusu z matrycą APS-C i matrycą pełnoklatkową zaoferuje płytszą głębię w tym drugim przypadku. Większa matryca ma więc wpływ na zmniejszenie głębi ostrości przy zachowaniu identycznej liczby przysłony.
Ustawienie ostrości
Sposób ustawiania ostrości w obiektywach możemy podzielić na dwa główne rodzaje: ręczny i automatyczny, znane powszechnie jako autofokus (AF). W przypadku manualnego ustawiania ostrości konieczne jest obracanie odpowiedniego pierścienia na obiektywie poszukując pozycji, przy której ostrość zostanie ustawiona na odpowiedni obiekt. Autofokus zdejmuje z nas ten obowiązek ustawiając ostrość automatycznie, co w znaczny sposób ułatwia i przyspiesza wykonywanie zdjęć.
W większości nowoczesnych obiektywów znajdziemy wbudowany mechanizm autofokusu, a jednym z wyjątków jest linia zaawansowanych obiektywów stałoogniskowych Zeiss Otus. Ręcznie ostrość ustawiać trzeba w przypadku starszych szkieł, takich jak np. popularny Helios 44m-4. Zazwyczaj jednak w obiektywach wyposażonych w AF możemy ten tryb wyłączyć i ustawić ostrość w sposób manualny – przydaje się to w słabych warunkach oświetleniowych, gdy autofokus może mieć problemy z prawidłowym działaniem lub podczas nagrywania wideo, aby uniknąć pomyłek systemu AF.
Stabilizacja obrazu
Stabilizacja obrazu umożliwia zmniejszenie przenoszonych przez ręce drgań, a przez to wydłużenie czasu naświetlenia zdjęcia lub uzyskanie płynniejszych, lepiej wyglądających nagrań wideo.
Niektórzy producenci wykorzystują wbudowaną w aparat stabilizację matrycy, inni stawiają na stabilizację w obiektywie lub wykorzystują oba rozwiązania. Trudno powiedzieć, które rozwiązanie zapewnia lepsze efekty, zazwyczaj zależy to od danego modelu aparatu lub obiektywu. Warto jednak zauważyć, że stabilizacja matrycy jest dostępna zawsze, niezależnie, jaki obiektyw jest w danej chwili podłączony. Nie trzeba także za nią dodatkowo płacić za każdym razem, gdy kupujemy stabilizowany obiektyw – w końcu mechanizm ten zawiera się w jego cenie.
Poniższa lista zawiera nazwy technologii stabilizacji niektórych producentów. Zazwyczaj znajdują się one w nazwie modelu (np. Sony E 50 mm f/1.8 OSS).
- Nikon – VR (Vibration Reduction)
- Canon – IS (Image Stabilizer)
- Sigma – OS (Optical Stabilization)
- Sony – OSS (Optical SteadyShot)
- Tamron – VC (Vibration Compensation)
Aberracja chromatyczna
Aberracja chromatyczna to negatywna cecha układu optycznego do rozszczepiania światła, które widoczne jest szczególnie na krawędziach kontrastowych obszarów pod postacią kolorowej obwódki. Szczególnie często do czynienia z aberracją chromatyczną możemy mieć w przypadku teleobiektywów. Aby jej zapobiec, producenci obiektywów stosują specjalne rodzaje szkła o niskiej dyspersji. Ich oznaczenie możemy u niektórych producentów znaleźć w nazwie obiektywu, np:
- Nikon – ED
- Pentax – ED
- Sigma – APO
- Tamron – LD
Obiektywy specjalne
Na koniec warto omówić trzy rodzaje obiektywów specjalnych: makro, tilt-shift oraz rybie oko.
Makroobiektywy umożliwiają wykonywanie zdjęć obiektów z bardzo bliskiej odległości, na przykład kwiatów, owadów itd. Za prawdziwe obiektywy makro uznawane są te pozwalające na zbliżenie 1:1, czyli sytuację, w której wielkość obiektu rzutowana na matrycę aparatu jest równa wielkości tego obiektu w rzeczywistości. Obiekt o wielkości 10 mm może więc zostać utrwalony przez matrycę jako obraz o wielkości 10 mm, gdy tylko obiektyw znajdzie się wystarczająco blisko. Niektóre standardowe obiektywy są wyposażane w specjalny tryb makro, zazwyczaj jednak nie uzyskamy przy ich pomocy takich efektów, jak z użyciem dedykowanych makroobiektywów.
Obiektywy tilt-shift umożliwiają przesunięcie osi optycznej w ten sposób, aby kontrolować perspektywę i płaszczyznę ostrości. Dzięki temu możliwe jest uzyskanie tzw. efektu makiety – poprzez bardzo duże rozmycie tła oraz skupienie ostrości na wybranym fragmencie kadru fotografia przedstawiająca realne, pełnowymiarowe obiekty zaczyna wyglądać niczym zdjęcie miniaturowego świata. Obiektywy tego typu produkuje Canon (seria TS-E) oraz Nikon (PC-E), są one jednak drogie i bardzo rzadko spotykane. Podobne efekty można uzyskać przy użyciu specjalnych przejściówek lub w programie graficznym.
Obiektywy typu rybie oko (ang. fisheye) zapewniają bardzo szeroki kąt widzenia, a ich ogniskowa często wynosi mniej niż 10 milimetrów. Nie jest w nich jednak korygowana wada optyczna w postaci dystorsji, czyli – w tym przypadku – beczkowate zniekształcenie (wygięcie) obrazu.
Podsumowanie. Jaki obiektyw do aparatu?
Jak to zwykle bywa, na to pytanie nie ma jednej właściwej odpowiedzi. Wybierając obiektyw warto przede wszystkim zastanowić się, do czego będzie on wykorzystywany – inne będą bowiem wymagania fana fotografii architektury lub krajobrazu, inne portrecisty, a jeszcze inne – fotografa przyrody lub sportu. Najważniejsze, by decyzja o wyborze konkretnego modelu była podejmowana z namysłem i w dostosowaniu do posiadanego budżetu. Dobry obiektyw potrafi zupełnie zmienić nie tylko sam wygląd i jakość wykonywanych zdjęć, ale i całe podejście do fotografii. Zupełnie inaczej fotografuje się standardowym uniwersalnym zoomem dołączanym do zestawu z aparatem niż jasnym obiektywem stałoogniskowym. Przed kupnem warto zapoznać się z recenzjami zamieszczanymi na portalach branżowych, gdzie poza cechami specyfikacji takimi jak wartość przysłony, ogniskowa, dostosowanie do konkretnych rodzajów matryc lub zastosowanie systemu stabilizacji, znajdziemy także informacje o ostrości, wadach optycznych (te są nieuniknione), pracy autofokusu, czy jakości wykonania i obecności ewentualnych uszczelnień.
Czytaj więcej: Jak wybrać używany aparat fotograficzny – poradnik.
Warto także pamiętać o tym, że podobnie jak aparat, najlepszy obiektyw to ten, który masz aktualnie przy sobie.