Otwierając ulubione aplikacje albo zapisując dokument w Wordzie, nie zastanawiasz się, dlaczego z taką łatwością Twój laptop wypełnia te polecenia. Oczekujesz, że Twoja komenda zostanie od razu wykonana i zazwyczaj tak się dzieje, bo komputer doskonale ją rozumie. Tę bardzo przydatną właściwość nowoczesnych urządzeń zapewnia nam system operacyjny.
System operacyjny i jego właściwości
Jeżeli zdarzyło Ci się kiedyś kupować nowy komputer, prawdopodobnie spotkałeś się z pojęciem systemu operacyjnego. Dużo się o nim mówi, ale czy właściwie wiesz dlaczego?
Jeśli oczekujesz od swojego urządzenia płynnej obsługi programów, poprawnego wyświetlania obrazów i wykonywania innych zadań, musisz posiadać narzędzie, które przetworzy Twoje komendy i będzie stanowić pewnego rodzaju łącznik między urządzeniem a działaniami, które chcesz podjąć. System operacyjny jest właśnie takim łącznikiem i odpowiada za zarządzanie procesami w Twoim komputerze, laptopie i telefonie.
Komputery to potężne narzędzia, jednak są zależne od człowieka. Oznacza to, że jeżeli chcesz, aby Twój komputer coś “zrobił”, powinieneś wydać jemu odpowiednie polecenie. Coś musi je jednak odpowiednio przekonwertować, aby urządzenie wiedziało, co oznacza. To zadanie systemu operacyjnego, który jest specjalnym programem (a raczej zespołem programów) i umożliwia przepływ informacji między komputerem a jego użytkownikiem.
Większość dostępnych na rynku urządzeń posiada fabrycznie zainstalowany system operacyjny. Firmy oferujące sprzęt przyjmują takie rozwiązanie nie bez powodu – system operacyjny to bazowe oprogramowanie, które umożliwia użytkownikowi instalację innych programów, takich jak przeglądarki internetowe, pakiety biurowe oraz gry i aplikacje.
Funkcje
System, który masz na swoim urządzeniu tworzy środowisko do uruchamiania i kontroli zadań. Z jego pomocą możesz otworzyć swoje ulubione aplikacje i podłączyć do komputera nowe głośniki, ponieważ to on nadzoruje komunikację z urządzeniami zewnętrznymi i uruchamia poszczególne programy. System operacyjny administruje zasobami komputera – przydziela czas procesora i pamięć operacyjną uruchomionym zadaniom, synchronizuje je, a czasami zarządza plikami i organizuje informacje.
W celu ułatwienia komunikacji użytkownika z systemami, większość z nich jest wyposażona w nowoczesne rozwiązania graficzne i przyjemny dla oka interfejs. Dzięki temu obsługa komputera jest bardziej intuicyjna i przyjemna. System operacyjny odgrywa również kluczową rolę w środowisku wielozadaniowym. Gdy zadania są wykonywane jednocześnie, istnieje ryzyko interferencji procesów. Gdy do tego dochodzi, przetwarzane procesy w tej samej chwili mają dostęp do tych samych zasobów komputera. Takie zjawisko może generować bardzo poważne błędy. Obecnie zapobiega im system operacyjny, który ustanawia zasoby systemowe i organizuje do nich dostęp poszczególnym procesom tak, aby nie nachodziły na siebie.
Budowa
Przyjmuje się, że system operacyjny składa się z 3 podstawowych warstw. Za bazowy element uznajemy jądro, które odpowiada za podstawowe funkcje oprogramowania. Ustala czas procesora (czyli jak długo komputer ma wykonywać dane zadanie), przełącza procesy i zapewnia pomiędzy nimi komunikację. W skład jądra wchodzą również moduły obsługi pamięci, synchronizacji i zarządzania urządzeniami systemu. Drugą z warstw oprogramowania jest powłoka, a jej istotną częścią interfejs, który ułatwia komunikację użytkownika z systemem. To właśnie ten element widzisz, gdy uruchamiasz swój komputer i wydajesz jemu polecenia. Ostatnim składnikiem jest system plików, który umożliwia zapisanie pobranych informacji na odpowiednich nośnikach. Zarządza plikami tak, aby dostęp do danych nie sprawiał użytkownikowi problemu.
Rodzaje systemów operacyjnych dla komputerów stacjonarnych
W przypadku desktopów najczęściej spotkasz się z trzema rodzajami systemów. Ich nazwy na pewno już kojarzysz, a z któregoś najprawdopodobniej korzystasz w tej chwili.
- Microsoft Windows to nie jeden system, a cała ich rodzina. Pierwsze rozwiązania z zakresu graficznego środowiska pracy firma Microsoft przedstawiła już w 1984 roku. Co ciekawe, Microsoft nie był od początku zainteresowany graficznymi systemami operacyjnymi, ponieważ bardzo dużo zysku przynosił im system tekstowy DOS. Zapotrzebowanie na prostsze oprogramowanie zaczęło jednak wzrastać, a Bill Gates postanowił wyjść tym potrzebom naprzeciw. Z perspektywy czasu wiemy, że podjął odpowiednią decyzję. System Windows zdominował rynek komputerów osobistych, a obecnie trudno znaleźć użytkownika, który z systemem Windows nie miał nigdy do czynienia. System Windows oferuje nam unikatowe narzędzia, takie jak Paint albo własna przeglądarka Internet Explorer.
- Mac OS to rodzina systemów produkowanych przez firmę Apple. Dostępne są tylko dla komputerów tej marki. Mac OS był pierwszym ogólnodostępnym systemem operacyjnym wyposażonym w graficzny interfejs. Między innymi jego sukcesem kierowali się twórcy Microsoft Windows, tworząc własne rozwiązania. Firma Apple wraz ze swoim systemem oferują użytkownikowi ciekawe funkcje, które ułatwiają obsługę komputera. Jednym z przydatnych narzędzi jest FileVault, który umożliwia szyfrowanie całego dysku. Mac OS posiada również programu do tworzenia szyfrowanych obrazów dyskowych. Nie ma wątpliwości, że Apple bezpieczeństwo klienta traktuje priorytetowo.
- Linux, czyli następna rodzina sławnych systemów. Linux od pozostałych systemów różni się tym, że jego kod źródłowy może być dowolnie wykorzystywany i zmieniany oraz przekazywany dalej. To wolne i otwarte oprogramowanie, a jego jądro wykorzystano między innymi do utworzenia systemu Android. Linux to również najpopularniejsze oprogramowanie używane na serwerach w Internecie. W praktyce oznacza to, że jeśli Twój komputer pracuje pod innym systemem operacyjnym, istnieje duża możliwość, że w Internecie łączy się z serwerem opartym właśnie na Linuxie.
System operacyjny dla telefonów
Wśród czołowych gigantów systemów operacyjnych dla telefonów komórkowych wyróżniamy iOS i Android.
- iOS to system dostępny dla telefonów firmy Apple. Cechuje się dużą prostotą oraz płynnością działania. Zapewnia bardzo bezpieczne środowisko, a dane przechowywane na iPhonach pozostają niezagrożone. Apple zapewnia wieloletnie wsparcie w aktualizacji systemu oraz intuicyjne i ułatwiające użytkowanie telefonu rozwiązania, takie jak Face ID. Dużą zaletą, która dla wielu stanowi jednocześnie wadę systemu operacyjnego iOS jest jego prostota i małe możliwości konfiguracji. Sprawdzi się to z pewnością dla użytkowników o małej wiedzy technicznej i dla osób, które nie przepadają za skomplikowanymi gadżetami. Jeśli nie czujesz się dobrze w środowisku, w którym musisz dostosować się do mechanizmów narzucanych przez producenta, iPhone może okazać się nieodpowiednim wyborem.
- Android to od wielu lat najczęstszy wybór użytkowników urządzeń mobilnych. Jedną z zalet tego systemu jest szeroki wachlarz możliwości przy kreowaniu wewnętrznego środowiska oraz wiele darmowych aplikacji, które ułatwiają codzienne funkcjonowanie i obsługę sprzętu. System Android jest wspierany przez Google, co daje użytkownikowi dostęp do usług typu Google Drive, Gmail i Google Maps. Niestety, telefony z Androidem cechują się większa podatnością na ataki hakerskie. Jeżeli cenisz sobie gwarancję bezpieczeństwa danych, prawdopodobnie powinieneś zdecydować się na inny system operacyjny. Jak donosi Orange, pod koniec 2021 roku z Androida korzystało około 85% użytkowników na całym świecie.
- Windows Mobile stanowi konkurencję dla wyżej przedstawionych rozwiązań. To oprogramowanie, które jest o wiele bardziej przystępne cenowo i dostarcza użytkownikowi przejrzysty interfejs i odpowiednią ochronę danych. Stracił on jednak na swojej popularności ze względu na niewielką liczbę aplikacji i małe możliwości konfiguracji. Często wskazuje się również, że wymaga dużej pamięci RAM i na niektórych modelach bardzo wolno chodzi.
Który system wybrać?
Na to pytanie nie ma jednej, uniwersalnej odpowiedzi. Większość dostępnych na rynku systemów cechuje wiele odrębności, ale i podobieństw. Do pracy biurowej (przygotowanie prezentacji, dokumentów, raportów) wielu użytkowników wybiera Windows lub MacOs. Jeżeli posiadasz iPhone, z pewnością sprawdzi się u Ciebie system Apple, który umożliwi synchronizację danych między urządzeniami. To również odpowiednie rozwiązanie dla osób ceniących ponad wszystko bezpieczeństwo danych.
System Windows jest natomiast bardzo uniwersalny w stosunku do instalowanych programów, aplikacji i gier. Dzięki temu sprawdzi się w domu, w którym z tego samego komputera korzysta wielu użytkowników. To także dobre rozwiązanie dla graczy, bo system jest kompatybilny z najnowszymi grami. Microsoft wprowadza regularne aktualizacje i wzbogaca wsparcie dla najnowszej technologii.
Linux to dobre rozwiązanie dla pasjonatów komputerowych. Jest również bezpiecznym systemem, co zostało docenione przez NASA. W 2013 roku ogłosiła, że we wszystkich komputerach znajdujących się na Międzynarodowej Stacji Kosmicznej zainstaluje właśnie Linuxa. System wykorzystywany jest też przez instytucje finansowe i medyczne. Bardzo doceniają go programiści, którzy zwracają uwagę na pełną kontrolę nad systemem, którą zapewnia Linux.